Bestrijding invasieve exotische waterplanten in De Wieden en Weerribben (LIFE-IAAS)

Exoten zijn planten en dieren die van nature niet in Nederland voorkomen, maar door menselijk handelen hier terecht gekomen zijn. Ze worden bijvoorbeeld uitgezet, verkocht in tuincentra of komen mee met auto’s, vliegtuigen of boten. Niet alle exotische planten of dieren veroorzaken problemen in hun nieuwe omgeving. Een aantal exotische soorten doet het echter zó goed, dat de inheemse soorten die van nature in een gebied voorkomen volledig weggeconcurreerd worden. Dit worden invasieve exoten genoemd. De Engelse afkorting voor invasieve exotische waterplanten is IAAS (Invasive Alien Aquatic Species). Invasieve exoten kunnen zoveel schade toebrengen aan de inheemse planten en dieren dat het ecosysteem waar ze zich vestigen helemaal kan veranderen.

Waterwaaier en ongelijkbladig vederkruid zijn voorbeelden van invasieve, exotische waterplanten die sinds enkele jaren in de Weerribben-Wieden voorkomen. Oorspronkelijk afkomstig uit Amerika, worden ze in Nederland vaak verkocht als populaire aquariumplanten. Wanneer de inhoud van een aquarium vervolgens in een sloot belandt, bevindt de soort die normaal gesproken zo’n 7500 km verderop thuishoort zich ineens in een totaal ander ecosysteem, zonder natuurlijke vijanden. Daardoor kunnen ze zich ongehinderd uitbreiden.

De invasieve waterplanten waterwaaier en ongelijkbladig vederkruid verspreiden zich in rap tempo door de Weerribben-Wieden. Het water groeit snel dicht en de oorspronkelijke planten en dieren hebben het moeilijk of verdwijnen. Uiteindelijk blijven alleen de invasieve exotische soorten over. Kwetsbare plant- en diersoorten in het Natura 2000-gebied staan hierdoor onder druk.

Niet alleen de natuur heeft last van deze invasieve exoten. We zien dat steeds grotere oppervlaktes water volledig dichtgroeien. In deze wateren kan vervolgens niet meer gevaren, gevist of gezwommen worden. Dat geeft economische schade aan het gebied. Het dichtgroeien van het water leidt tot schade aan scheepsmotoren, doordat de planten in de schroef vast komen te zitten. Veel vissoorten verdwijnen als er te weinig zwemruimte overblijft. Ook voor mensen wordt zwemmen onaangenaam. Bovendien kan een toename van waterwaaier leiden tot een toename van zoetwaterslakken. Deze slakken dragen larven bij zich. Wanneer deze in contact komen met de huid van een zwemmer kan dit irritatie veroorzaken, ook wel bekend als zwemmersjeuk. Daarnaast kan de verstopping van waterwegen problemen veroorzaken bij de aan- en afvoer van water, vooral tijdens zware regenbuien.

Provincie Overijssel werkt met de beheerders in beide natuurgebieden aan het beschermen en behouden van de typische natuurwaarden in De Wieden en Weerribben. Om het gebied vrij te maken van waterwaaier en ongelijkbladig vederkruid is ruim 7 miljoen euro nodig in de komende 5 jaren. De Europese subsidie LIFE voorziet in ongeveer 4,3 miljoen euro, wat neerkomt op 60% van de totale projectkosten.

We beheersen de invasieve waterplanten in de gebieden door:

1. De invasieve soorten machinaal en handmatig te verwijderen uit het gebied. Zo wordt de populatie exotische waterplanten bestreden en zorgen we dat de beschermde inheemse waterplanten niet verder in aantal afnemen. Het doel is dat de bedekking van IAAS wordt teruggebracht tot maximaal 2%, daarna zal regulier onderhoud met enkel handmatige verwijdering op kleine resterende groeiplaatsen mogelijk zijn.
2. Het machinaal verwijderen van de invasieve exotische waterplanten is ingrijpend. Daarom voeren we pilots uit in veenputten om te onderzoeken of we de invasieve exotische waterplanten ook op een andere manier kunnen beheersen en daarbij de inheemse natuur optimaal kunnen beschermen.
3. We zorgen dat bewoners en de toeristische sector zich bewust worden van het probleem en gaan bijdragen aan de oplossing hiervan. We zorgen dat bewoners en toeristen weten wat ze kunnen doen om verspreiding van de exotische soorten te voorkomen.

Het ongelijkbladig vederkruid dankt zijn naam aan de fijn vertakte bladeren die lijken op veren. De soort komt in de Wieden vooral voor rond Belt-Schutsloot. De soort is heel competitief en groeit enorm hard, waardoor hele wateren dicht kunnen groeien. Het is daarnaast een groenblijvende plant, wat betekent dat de plant in de winter niet afsterft. In het voorjaar, wanneer veel andere planten nog op moeten komen, kan het ongelijkbladig vederkruid dus al massaal aanwezig zijn.

De dikke laag planten voorkomt dat licht de bodem bereikt en onttrekt zuurstof aan het water. Licht en zuurstof zijn essentieel voor veel andere planten, vissen, zoogdieren en amfibieën. Het gebrek aan zuurstof leidt ook tot het vrijkomen van fosfaat uit de bodem, wat het ongelijkbladig vederkruid gebruikt als voedingsstof, maar andere soorten ernstig benadeelt en de waterkwaliteit verslechtert.

Veel inheemse planten krijgen het dan ook heel zwaar in deze wateren, en met hen alle soorten die van ze afhankelijk zijn. Denk hierbij aan libellen, vissen en andere onderwaterbeestjes die afhankelijk zijn van de planten die daar van nature voorkwamen.

Ongelijkbladig vederkruid is een waterplant met veervormig blad in de kransen en lijkt op andere vederkruiden. De plant kan 3-15 cm boven het wateroppervlak groeien. De schutbladen van de bloeiwijze zijn getand en veel langer dan de bloemen. De bloeitijd is van juni t/m september. Ongelijkbladig vederkruid blijft in de winter groen.

De waterwaaier komt in en rondom de Weerribben voor. Met zijn fijne, geveerde bladeren lijkt de waterwaaier onschuldig, maar schijn bedriegt. Net als het ongelijkbladig vederkruid vormt de waterwaaier dichte matten die andere waterplanten verstikken. De waterwaaier breekt daarnaast snel in stukjes. Deze stukjes worden vervolgens met de stroming van het water meegevoerd of blijven hangen aan boten, waardoor de plant zich snel over een heel groot gebied kan verspreiden.

Waterwaaier - of ook wel cabomba - groeit onder water. De lengte van de stengels varieert van enkele tientallen centimeters tot enkele meters. De lange, onvertakte stengels groeien tot aan het wateroppervlak. Alleen de bloemen steken boven het water uit. Deze zijn wit en hebben een geel hart. Bloeitijd is vaak eind van de zomer. Door stroming zie je de stengels vaak zweven in het water. Vandaar ook de naam waterwaaier.

Als ondernemer van vaartuigen is het erg van belang om de schroeven schoon te houden. Zodra er waterplanten in verstrikt raken en het vaartuig vaart naar een nieuw gebied, dan kunnen deze planten in stukjes breken en op een nieuwe plek verder groeien.

Bewoners kunnen helpen door geen aquariumplanten en ander tuinafval in het water te gooien. Ook kun je meehelpen om de waterplanten uit de sloot achter je huis verwijderen. In de video op deze pagina kun je zien hoe je dat doet, zonder dat er resten van deze waterplanten achterblijven in het water.

Exoten kun je over het algemeen in de GFT container gooien. Bij sommige soorten, zoals reuzenberenklauw en springbalsemien, mag je dit alleen doen voordat ze zaad gezet hebben. Deze zaden kunnen het composteringsproces overleven en jaren later nog als plant uit groeien. Delen met zaden moeten daarom in de grijze container met restafval. Dit zal verbrand worden.

Een uitzondering bij dit alles is de Japanse duizendknoop. Deze plant mag NOOIT bij het GFT en moet ALTIJD in de grijze container voor restafval wat verbrand gaat worden.

Bekijk de video om te zien hoe je invasieve waterplanten uit het water kunt verwijderen.Verwijst naar een andere website

Exoten uit de slotenVerwijst naar een andere website

De Gemeente Steenwijkerland plaatst in april 2025 7 containers op verschillende locaties in het nationaal park. Ze komen te staan bij een aantal plekken waar er veel invasieve waterplanten voorkomen, de zogenoemde brandhaarden in het gebied. Dit zijn het bezoekerscentrum Ossenzijl, de trailerhelling bij de Koningin Julianaweg, de jachthaven Blokzijl, de jachthaven Zuidercluft Giethoorn, het Haagje Wanneperveen, de haven van Vollenhove en aan de Arembergerweg.

Bezoekers die een boot huren krijgen vanaf informatie mee in de boot die hen helpt met het herkennen van deze planten. En uiteraard de oproep om deze planten, mochten ze die onderweg tegenkomen, mee te nemen en op de wal in de daarvoor bestemde vuilnisbakken te deponeren. Zo werken we met z’n allen samen aan de bestrijding van deze invasieve waterplanten. Op onderstaande kaart ziet u waar de brandhaarden in het gebied zijn en waar de afvalbakken worden geplaatst.