Gewasbescherming in Overijssel

Gemeenten zien diverse mogelijkheden om het gebruik en de daaraan verbonden risico’s van gewasbeschermingsmiddelen te verkleinen. Tegelijkertijd hechten gemeenten aan zowel afstemming als flexibiliteit en autonomie. Zo kunnen bepalingen worden gesteld aan het gebruik van grasland dat door de gemeente verpacht is aan derden. Ook het ontwikkelen van kennis en het stimuleren van innovatie zien gemeenten als speerpunt, zowel binnen de eigen organisatie als per sector op lokaal en regionaal niveau. Denk aan de inzet van drones en kunstmatige intelligentie. Let daarbij wel goed op mogelijke beperkingen in wet- en regelgeving over deze inzet.

Naast het ontwikkelen van kennis is ook het delen ervan belangrijk. Er is behoefte aan duidelijke, feitelijke informatie over bijvoorbeeld gezondheidseffecten en over hoe de relevante wet- en regelgeving wordt gehandhaafd. Een concreet voorbeeld: een kenniscentrum met daarbij inbreng vanuit verschillende sectoren.

Gemeenten hebben een zekere autonomie om invulling te geven aan de toepassing van wet- en regelgeving rond gewasbeschermingsmiddelen, maar het is wel belangrijk om dit af te stemmen met andere gemeenten en de provincie. Zo wordt onder meer voorkomen dat agrariërs verhuizen naar gebieden met de minst strenge toepassing van de regels. Er is een voorstel gedaan om een beleidsinventarisatie per gemeente te maken, deze naast elkaar te leggen en op grond hiervan een soort basisbeleidslijn te formuleren: welke beleidsuitgangspunten delen alle gemeenten met elkaar?

Meerdere gemeenten zien een zorgelijke trend: bij verandering van grasland naar een andere vorm van agrarisch gebruik neemt het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen vaak toe. Er moet een gezamenlijke aanpak komen om hier meer grip op te krijgen.

Gewasbeschermingsmiddelen worden streng beoordeeld via Europese en nationale instanties voordat ze op de markt worden toegelaten. Door de strenge toetsing verdwijnen middelen, terwijl groene alternatieven slechts beperkt op de markt komen. Dit brengt voor de sector uitdagingen met zich mee. Vertegenwoordigers vanuit de landbouw dragen oplossingen aan vanuit verschillende invalshoeken om de ervaren negatieve impact van gewasbeschermingsmiddelen te verminderen. Bovendien wordt gewezen op de verschillende reductieresultaten die al worden bereikt.

Zo kan een gebiedsgerichte aanpak, denkend vanuit het watersysteem, effectief zijn. Per stroomgebied wordt bij deze werkwijze de situatie geanalyseerd en wordt een plan van aanpak op maat gemaakt voor het gebied, in samenwerking met de lokale telers. Samenwerking wordt beschouwd als belangrijk. Een goed voorbeeld hiervan is het convenant Bollenteelt gemeente Hardenberg, dat al sinds 2014 van kracht is en dit jaar werd vernieuwd en verlengd met drie jaar.

Ook met precisielandbouw kan het gebruik van chemische middelen omlaag worden gebracht. Het is daarbij wel belangrijk dat de effecten worden gemonitord en dat de uitkomsten worden gebruikt voor aanpassing en doorontwikkeling. De spotsprayer techniek, waarbij middelen op het niveau van individuele planten kunnen worden toegediend, is onderdeel van deze benadering. Drinkwaterbedrijf Vitens doet hier momenteel ervaring mee op.

Bij dit alles is het van belang om de hele omgeving mee te nemen in de aanpak en aangehaakt te houden. Wees daarbij transparant en kies voor een wetenschappelijke, op feiten gebaseerde manier van informatievoorziening en -uitwisseling.

Een andere suggestie vanuit de landbouwsector om de effecten van de aanpak te meten: ga uit van de (daling van de) milieu-impact in plaats van het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen in kilogrammen zoals nu vaak het geval is.

Om de drinkwaterkwaliteit, gezondheid, milieu en natuur effectief te beschermen is een sterk sturende en normerende overheid essentieel, zo is de heersende opvatting bij de 'groene partijen' in dit rondetafelgesprek. Het gaat dan zowel om de wetten en regels zelf als toezien op de naleving ervan. Het gaat dan onder meer om de provinciale natuurvergunning nabij Natura2000-gebieden. Daarbij zou uit voorzorg gehandeld moeten worden: er worden bufferzones ingesteld om kwetsbare gebieden te beschermen, ook voordat (alle) potentiële schade en risico’s in kaart zijn gebracht. Zo wordt op een proactieve manier schade aan de natuur voorkomen.

Samenwerking met vertegenwoordigers van de agrarische sector is hierbij van belang, bijvoorbeeld bij het ontwikkelen van een ‘afbouwpad’ voor het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen.

Tenslotte is er meer kennis nodig voor effectief beleid, zo wordt tijdens dit rondetafelgesprek benadrukt. Het gaat dan vooral om kennis - objectief en wetenschappelijk onderbouwd - over de impact van bestrijdingsmiddelen op natuur en water. Naast behoefte aan meer kennis is er ook behoefte aan meer metingen en meetgegevens. Op dit moment is onvoldoende duidelijk welke middelen van welke herkomst in gebieden worden aangetroffen en wat de effecten daarvan zijn. De provincie zou hier actie op kunnen ondernemen.

De milieu-impact van gewasbeschermingsmiddelen is ook gerelateerd aan de volksgezondheid. Vanuit dit perspectief is een preventieve aanpak wenselijk. Denk daarbij aan strenge vergunningverlening en inspanningsverplichtingen, hoewel niet iedereen hier evenveel heil in ziet. Maar ook in de sfeer van publieksvoorlichting en advies kan veel bereikt worden. Het kan (deels) voorkomen dat mensen schadelijke stoffen binnenkrijgen.

Net als bij het rondetafelgesprek van de gemeenten wordt ook hier gesignaleerd dat de verschuiving van grasland naar ander agrarisch gebruik (met name akkerbouw) een toename van problematische stoffen tot gevolg kan hebben, met negatieve gevolgen voor de drinkwaterkwaliteit. Hier moeten in samenwerking met de agrarische sector oplossingen voor worden ontwikkeld. Dit kan andere, ingrijpende maatregelen voorkomen, zoal het instellen van bufferzones rond kwetsbare gebieden.

In aansluiting op de rondetafelgesprekken van de landbouwsector, wordt ook bij deze sessie gepleit voor een gebiedsgerichte aanpak. Zo kan in kaart worden gebracht welke stoffen waarvandaan komen om vervolgens het gesprek met boeren aan te gaan welke aanpak hiervoor geëigend is. Bovendien wordt gewezen op de onzekerheden over de herkomst van stoffen. Welke rol speelt particulier gebruik?

Ook het belang van innovatie komt ter sprake bij dit rondetafelgesprek, bijvoorbeeld om agrariërs te ondersteunen bij emissiereductie. Een veelbelovend voorbeeld komt uit Drenthe: daar wordt een bloembollen-ras ontwikkeld dat resistent is tegen bepaalde ziekten en plagen, waardoor er minder gewasbeschermingsmiddelen nodig zijn. Goede effectmeting is hierbij wel van belang. Met name om vast te stellen in hoeverre deze middelen op de akker blijven (waar ze nodig zijn) en niet wegvloeien naar omliggende natuur en het watersysteem.

• De wens om gewasbeschermingsmiddelengebruik te verminderen en de risico’s te reduceren wordt breed gedeeld.
• Kernpunten voor vervolggesprekken en -acties wordt uitgegaan van de volgende kernpunten:
  • Wetenschap en feiten als basis 
  • Gebiedsgerichte aanpak
  • Samenwerking en kennisdeling
  • Innovatie en handhaving
• Er zin ook onzekerheden. Bijvoorbeeld: hoe hard moet bewijs zijn om maatregelen te nemen? Hoe kunnen gezondheid, natuur en landbouwsector met toekomstperspectief worden gecombineerd?
• Er is behoefte aan de ontwikkeling van een provinciaal afwegingskader waarin de inzichten en perspectieven een plek krijgen.

Er zijn zorgen over (het kunnen waarborgen van) de kwaliteit van het drink-, grond- en oppervlaktewater in de provincie. Zo wordt vaak niet voldaan aan de bepalingen uit de (Europese) Kaderrichtlijn water. De zorgen worden nog versterkt door de trend van omzetting van grasland naar agrarische grond, met (mogelijk) meer gebruik van gewasbeschermingsmiddelen tot gevolg. Onoordeelkundig gebruik van deze middelen door particulieren is eveneens een punt van zorg.

De provincie wordt gezien als geschikte partij om hier sturing aan te geven en samenwerking en bewustwording te bevorderen. Het gaat dan om zowel technische als gedragsmatige aspecten en communicatie.

Gezamenlijke reflectie en oproep aan de provincie: 

• Partijen zijn in verschillende mate bezorgd over de effecten van gewasbeschermingsmiddelen voor de waterkwaliteit maar steunen allemaal het streven om de milieudruk hiervan verder te beperken. 
• De watersector zou actiever moeten communiceren en samenwerking met andere sectoren opzoeken. 
• Technologische innovaties zoals precisielandbouw moeten gestimuleerd worden.
• Milieuvriendelijke teelten moeten gestimuleerd worden, vergezeld van een passend monitoringsysteem.
• Er is speciale aandacht nodig voor het behoud van grasland, vooral in waterwingebieden. Dit is onder meer van belang voor het op peil houden van het organische stofgehalte (met het oog op het filterend vermogen)
• Voorkom negatieve effecten (zoals het waterbed-effect) door ketenpartners hierop aan te spreken.
• Provincie en het Rijk zouden het initiatief moeten nemen voor de ontwikkeling van een afwegingskader. Zij kunnen ook een rol spelen bij de bewustwording rond dit dossier te vergroten, bij agrariërs én bij consumenten. 

Bestaanszekerheid van boeren staat centraal bij deze werksessie, naast de druk op het landelijk gebied en de behoefte aan duidelijkheid in beleid en sturing. De provincie zou het voortouw moeten nemen voor een gebiedsgerichte aanpak, met oog voor innovatie. Maatschappelijke zorgen over het gebruik van chemische middelengebruik moeten daarbij serieus worden genomen, ook als wetenschappelijke zekerheid daarover nog ontbreekt.

Gezamenlijke reflectie en oproep aan de provincie: 

• Neem regie in het ontwikkelen van een afwegingskader dat recht doet aan de zorgen over dit onderwerp binnen en buiten de landbouwsector. 
• Kies voor een gebiedsgerichte aanpak waarin ruimte is voor maatwerk, samenwerking en innovatie. 
• Speel een verbindende rol in het bundelen en delen van kennis en organiseer het gesprek tussen overheden, agrariërs, maatschappelijke organisaties en bewoners. 
• Stimuleer onderzoek naar effecten en monitoring.
• Neem ook andere thema’s zoals gezondheid, natuur en ruimtegebruik mee in de afwegingen.
• De verschuiving van grasland naar sierteelt/akkerbouw is een zorgwekkende ontwikkeling.

Ook in deze werksessie wordt een integrale gebiedsgerichte benadering bepleit en worden zorgen geuit over de verschuiving van grasland naar sierteelt en andere vormen van akkerbouw. Dit hangt samen met de algehele achteruitgang van de biodiversiteit. De provincie heeft hier als bevoegd gezag een rol te spelen. Bijvoorbeeld door vaker uit voorzorg te handelen om zo natuurgebieden als het ware preventief te beschermen. Daarnaast kan de provincie kennisdeling tussen de ketenpartners stimuleren.

Gezamenlijke reflectie en oproep aan de provincie: 

• Neem regie in het ontwikkelen van een afwegingskader dat recht doet aan de zorgen over dit onderwerp binnen en buiten de landbouwsector. 
• Handel uit voorzorg, versterk de monitoring van maatregelen en ontwikkel gebiedsgericht beleid.
• Zorg dat natuurbeleid niet beperkt blijft tot beschermde gebieden maar ook gericht is op het versterken van biodiversiteit buiten deze gebieden.
• Beloon goed gedrag, stimuleer convenanten en faciliteer gebiedsprocessen.

Tijdens deze werksessie komen onder meer de zorgen op tafel die er zijn over de gezondheidseffecten van gewasbeschermingsmiddelen. De provincie zou hier haar rol moeten pakken in (juridische) sturing, informatievoorziening, samenwerking en bewustwording, met oog voor zowel technische als gedragsmatige aspecten.

Gezamenlijke reflectie en oproep aan de provincie:

• Neem regie in het ontwikkelen van een afwegingskader dat recht doet aan de zorgen over dit onderwerp binnen en buiten de landbouwsector. 
• Kies voor een preventieve benadering waarbij handelen uit voorzorg leidend is, zonder te wachten op volledige zekerheid.
• Versterk monitoring, stimuleer innovatie en ga het gesprek aan met gemeenten die ervaring hebben met zonering of aanvullende maatregelen en deel kennis hierover. 
• Bescherm kwetsbare groepen en ondersteun agrariërs bij het leveren van ecosysteemdiensten, waarvoor vaak nog kennis en ervaring ontbreken.