Samen alert op mensenhandel, ook in de provincie Overijssel

Gemeenten spelen daarin een sleutelrol. Of je nu werkt bij het wijkteam, toezicht houdt of onderdeel bent van een veiligheidsteam, jouw alertheid kan het verschil maken. Samen herkennen we signalen eerder en bieden we slachtoffers sneller bescherming.

Vormen van mensenhandel

Mensenhandel is onder meer het werven, vervoeren en huisvesten van mensen met gebruik van dwang. Het doel van de mensenhandelaar is de uitbuiting van een persoon. De meest voorkomende vormen van mensenhandel zijn:

• Arbeidsuitbuiting: als iemand werkt en de inkomsten (gedeeltelijk) moet afdragen aan de uitbuiter of werkgever en/of in mensonterende omstandigheden moet werken.
• Seksuele uitbuiting: als iemand gedwongen wordt om seksuele handelingen te verrichten tegen betaling van geld, kleding of eten en dat moet afdragen aan de uitbuiter. Dit kan ook online gebeuren.
• Criminele uitbuiting: als iemand gedwongen wordt om te bedelen, stelen of andere criminele activiteiten uit te voeren en de buit moet afdragen aan de uitbuiter.

Uitbuiting in buitengebied en op vakantieparken

Overijssel is in veel opzichten kwetsbaar voor georganiseerde ondermijnende criminaliteit, zoals mensenhandel. Zo kunnen afgelegen boerderijen en schuren in het Overijsselse buitengebied aantrekkelijk zijn voor illegale activiteiten, waarbij uitbuiting een rol speelt. Denk aan locaties waar arbeidsmigranten worden uitgebuit of waar gedwongen drugscriminaliteit plaatsvindt.

Misbruik op vakantieparken

Overijssel telt veel vakantieparken. Vitale parken dragen bij aan de lokale economie, maar niet-vitale parken (parken in verval of met leegstand) lopen het risico op uitbuiting van kwetsbare personen, buiten het zicht van instanties. Criminelen maken misbruik van parken als schuilplaats voor mensenhandel. Zo zijn bungalows aantrekkelijk om slachtoffers van seksuele exploitatie onder te brengen of illegale werknemers te huisvesten. Een afgelegen chalet met steeds wisselende bezoekers kan duiden op onvergunde prostitutie.

Jongeren vormen een risicogroep voor mensenhandel, zeker als ze al in een kwetsbare situatie verkeren. Criminelen kiezen doelbewust jongeren met bijvoorbeeld een problematische thuissituatie, licht verstandelijke beperking, laag zelfbeeld, gebrek aan zelfvertrouwen, schulden of trauma’s, omdat deze extra vatbaar zijn voor beloften van geld, aandacht of status.

Net als elders in Nederland, zijn er in Nederland ook jongens en meisjes die via sociale media worden benaderd, verleid en vervolgens uitgebuit. Jongeren worden gedwongen tot (online) prostitutie of pornografie, soms onder dreiging. Ook komt het voor dat minderjarigen worden ingezet in de drugshandel, bij henneptoppen knippen of als geldezel.

Seksuele uitbuiting

Cijfers tonen de ernst van het probleem aan. Schatting is dat op elke middelbare school gemiddeld één à twee leerlingen te maken krijgen met seksuele uitbuiting. De Nationaal Rapporteur Mensenhandel waarschuwt bovendien voor infiltratie van criminele netwerken in instellingen zoals jeugdzorg: er zijn voorbeelden waarbij malafide jeugdbegeleiders kwetsbare jongeren regelrecht ronselen voor prostitutie of drugstaken. Voor professionals in bijvoorbeeld wijkteams, jeugd- en zorginstellingen is het daarom cruciaal om alert te zijn op subtiele veranderingen in gedrag of welzijn van jongeren die kunnen duiden op uitbuiting.

Om signalen van seksuele, criminele en arbeidsuitbuiting te herkennen heeft het Expertteam Ondermijning een signalenkaart opgesteld.

Mensenhandel is vaak onzichtbaar. Slachtoffers vragen zelden om hulp. Uit angst, schaamte, of omdat zij zichzelf niet als zodanig zien. Professionals moeten daarom op de subtiele tekenen letten. Vertrouw op je intuïtie: een ‘niet-pluis gevoel’ is al reden om verder te kijken. Hoe meer signalen je herkent, des te belangrijker om actie te ondernemen.

Wat kun je doen bij vermoedens?

Stel, je signaleert een of meerdere van bovengenoemde aanwijzingen en vermoedt mensenhandel. Wat zijn dan de vervolgstappen? En hoe zorg je dat het slachtoffer de juiste hulp krijgt terwijl je zelf veilig handelt? Hieronder een stappenplan:

• Blijf alert en verzamel informatie: observeer de situatie nauwkeurig en noteer feiten, data, locaties, beschrijvingen van wat je ziet of wat je wordt verteld.
• Wees hierbij objectief: onderscheid feitelijke waarnemingen van interpretaties. Maak indien mogelijk foto’s of kopieer relevante documenten (bijvoorbeeld identiteitsbewijs dat iemand moet afgeven), uiteraard binnen de grenzen van wat ethisch en wettelijk mag.
• Stel open vragen aan de betrokkene om meer inzicht te krijgen, zonder direct te confronteren of te oordelen Bijvoorbeeld: ‘Hoe ziet jouw werkdag eruit?’ of ‘Mag je zelf je paspoort bewaren?’
• Let op taalbarrières; schakel zo nodig een tolk in en controleer of de persoon je vragen begrijpt.
• Bespreek en win advies in: bespreek je vermoedens intern met een vertrouwde collega, je teamleider of de interne aandachtsfunctionaris mensenhandel (indien aanwezig). Door collegiaal overleg voorkom je tunnelvisie en kun je samen inschatten hoe urgent de situatie is.
• Aarzel niet om extern deskundig advies in te winnen. Je kunt anoniem sparren met bijvoorbeeld het Coördinatiecentrum Mensenhandel (CoMensha) voor advies over vervolgstappen. CoMensha is een landelijk expertisepunt en kan adviseren over beschermingsmogelijkheden voor het slachtoffer en welke instanties betrokken moeten worden.
• In acute situaties of bij levensgevaar bel je uiteraard direct de politie (112 of via 0900-8844 bij geen spoed).

Meldpunten

Afhankelijk van de ernst zal intern worden opgeschaald: naar de politie (Team Mensenhandel), de Koninklijke Marechaussee (bij grensoverschrijdende situaties), de Nederlandse Arbeidsinspectie (bij arbeidsuitbuiting) of gespecialiseerde zorginstanties. Je kunt ook rechtstreeks contact opnemen met landelijke meldpunten: denk aan Meld Misdaad Anoniem (0800-7000) als je anoniem informatie wilt delen. In Overijssel werken gemeenten samen met het Regionale Informatie- en Expertisecentrum (RIEC) Oost-Nederland. Via dit netwerk kan informatie gebundeld worden met andere bronnen om op te treden tegen de verdachten.

Ondersteuning en advies van Expertteam Ondermijning

Mensenhandel aanpakken is complex. Het Expertteam Ondermijning ondersteunt gemeenten bij het herkennen en aanpakken van ondermijnende criminaliteit in buitengebieden en vakantieparken, en heeft specialistische kennis over mensenhandel. Het Expertteam kan adviseren bij concrete casussen, helpen bij het verzamelen van feiten en gemeenten begeleiden in de samenwerking met politie en andere partners. Heb je een vermoeden van mensenhandel, maar weet je niet zeker hoe te handelen? Neem dan gerust contact op met het Expertteam Ondermijning via het Overijsselloket@overijssel.nlVerwijst naar een andere website.